تیغ جراحی

تیغ جراحی چیست؟

تیغ جراحی یا نیشر که در زبان فرانسوی به آن تیغ بیستوری (Bistouri) و در زبان انگلیسی و علم پزشکی به آن اسکالپل (scalpel) هم گفته می‌شود، یکی از پرکاربردترین ابزارهای پزشکی محسوب می‌شود، تیغ‌های جراحی معمولا از جنس استیل دمادیده، استیل ضدزنگ، آلیاژ استیل کربن یا برنج ساخته می‌شود که کاملا استریل و غیر قابل زنگ زدن است.

البته تیغ‌های جراحی از جنس تیتانیوم، سرامیک و حتی الماس هم ساخته می‌شود که کمتر کاربرد دارند. برای مثال در عمل‌های جراحی تحت MRI، اسکالپل جراحی از جنس استیل غیرقابل استفاده هستند چرا که دستگاه MRI به فلز حساس است. برای این منظور از تیغ‌های جراحی با روکش پلیمری استفاده می‌شود.

جالب است بدانید در گذشته از نقره و سنگ ابسیدین (Obsidian) برای ساخت تیغ‌های جراحی استفاده می‌شد. همچنین برخی از تولیدکنندگان برای بهبود برندگی و نازک‌تر کردن لبه‌های تیغ از جنس نیترید زیرکونیوم هم برای تولید تیغ جراحی استفاده می‌کنند.

به طور کلی تیغ‌های بیستوری بسیار تیز و برنده بوده و برای جراحی، کالبد شکافی و گاهی اوقات در صنایع دستی هم کاربرد دارند. تیغ‌های جراحی یا بیستوری بر اساس سایز تقسیم بندی شده و از هر سایز در جراحی مخصوص به خود، بسته به عمق ناحیه‌ی عمل، استفاده می‌شود.

همانطور که گفته شد تیغ‌های جراحی صرفا برای ایجاد برش در عمل جراحی کاربرد ندارند، بلکه جای خود را در هنرهای دستی مانند معرق کاری، منبت و…. باز کرده‌اند و برای کنده‌کاری‌های ظریف روی چوب هم به کار می‌روند. همچنین دانشجویان و فارغ التحصیلان معماری، عمران و طراحی صنعتی هم از تیغ بیستوری برای برش فوم، مقوا، یونولیت و ساخت ماکت استفاده می‌کنند.

انواع تیغ‌های بیستوری

تیغ یا اسکالپل جراحی به طور کلی به 2 دسته یکبار مصرف و چندبار مصرف تقسیم می‌شوند:

تیغ‌های جراحی ممکن است یکبار مصرف باشند یا قابلیت استفاده مجدد داشته باشند. برخی از تیغ‌های جراحی چندبار مصرف ممکن است تیغه‌های دائمی داشته باشد که هر چند وقت نیاز به تراشیدن و تیز کردن مجدد دارد، یا دارای تیغه‌های یکبار مصرف قابل جدا شدن باشند.

تیغ‌های جراحی یکبار مصرف معمولا دارای یک دسته پلاستیکی هستند که تنها یکبار مورد استفاده قرار می‌گیرد و بعد از استفاده کل ابزار دور ریخته می‌شود. تیغه‌های جراحی معمولاً به صورت جداگانه در پاکت استریل بسته‌بندی می‌شوند، دقت کنید که تیغه‌های غیر استریل هم در بازار وجود دارد که برای مصارف پزشکی به کار نمی‌رود.

سایزهای مختلف تیغ بیستوری

تیغ‌های بیستوری براساس نوع کاربرد به سایزهای مختلف تقسیم‌بندی می‌شود.

تیغ‌های شماره 10، 11، 15 در عمل‌های جراحی ظریف مانند برداشتن خال، توده، لیپوم و به طور وسیعی در طب سنتی و حجامت به کار برده می‌شود. در ادامه به طور خلاصه پرکاربردترین سایزهای تیغ‌ جراحی را معرفی می‌کنیم:

تیغ بیستوری شماره 10

تیغ بیستوری شماره 10، در مصارف پزشکی ظریف مانند کاشت مو، حجامت و همچنین در صنایع دستی و کار روی چوب مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تیغ بیستوری شماره 11

تیغ بیستوری شماره 11 یکی از پرکاردبردترین تیغ‌های جراحی است که بیشتر برای برش‌های سطحی و ظریف در جراحی‌های عمومی و عروقی کاربرد دارد.

تیغ بیستوری شماره 12

در قسمت لبه تیغ جراحی سایز 12 یک برآمدگی وجود دارد که قسمت تیز و برنده‌ی آن محسوب می‌شود. همین موضوع تیغ جراحی سایز 12 را نسبت به سایر تیغ‌های جراحی متمایز می‌کند.

 چون جراح به راحتی تیغ بیستوری سایز 12 را در دست می گیرد می‌تواند به کمک سطح برآمده‌ آن با خیال راحت و آسوده و بدون استرس، برش را در قسمت های مورد نظر ایجاد کند.

تیغ بیستوری شماره 15

تیغ جراحی شماره 15 دارای لبه‌ گرد است و برای ایجاد برش‌های ظریف و منحنی شکل استفاده می‌شود. به دلیل قابلیت ایجاد برش‌های منحنی شکل از این تیغ برای جراحی اندام‌‌های حساس مانند قلب، چشم، جراحی پلک (بلفاروپلاستی) و مانند آن کاربرد دارد.

تیغ بیستوری شماره 20

تیغ جراحی سایز 20 برای انجام برش‌های بزرگ در جراحی کاربردی مطلوب دارد. از آنجایی که این تیغ در جراحی‌های مختلف کاردبرد دارد، یکی از پرفروش‌ترین انواع تیغ محسوب می‌شود.

دسته بیستوری یا اسکالپل

جنس دسته اسکالپل معمولا از جنس استیل ضدزنگ ساخته می‌شود و برای اینکه پزشک یا جراحی تسلط خوبی روی آن داشته باشد از استحکام و ظرافت خاصی برخوردار هستند.

دسته‌های اسکالپل به طور کلی در دو نوع صاف و قلمی شکل عرضه می‌شود که متناسب با شماره تیغ بیستوری به کار گرفته می‌شود. معمولا دسته‌های بیستوری از شماره 1 تا 7 شماره‌گذاری می‌شوند. هر چه شماره بالاتر رود دسته‌های بیستوری نازک‌تر و بلندتر شده و برای جراحی‌های عمیق کاربرد دارند.

تیغه‌های شماره 6، 9، 10، 11، 12، 14، 15 با دسته بیستوری شماره 3 و 7 و تیغ‌های بیستوری شماره 20، 21، 22، 23، 24  با  دسته شماره 4 و 6 مطابقت دارد.

روش جا انداختن و در آوردن تیغ بیستوری یا اسکالپل

اسکالپل جراحی از دو بخش تیغه و دسته تشکیل شده است. معمولا دسته‌ها قابل استفاده مجدد هستند و تیغه‌ها یکبار مصرف بوده و پس از استفاده باید تعویض شود. در فرآیندهای پزشکی و جراحی، هر تیغه فقط یک بار استفاده می‌شود (گاهی اوقات فقط برای یک برش واحد و کوچک).

به دسته‌های اسکالپل گاهی (دسته B.P) هم گفته می‌شود. چرا که اولین بار تیغ‌های جراحی دو تکه در سال 1915 توسط کارخانه برد پارکر (Bard-Parker) ساخته شد. کارخانه برد پارکر یک روش استریلیزه کردن سرد ابداع کردند که مانع از کند شدن تیغ می شد، پیش از آن از روش حرارت دادن برای استریل کردن تیغ‌ها استفاده می‌شد.

دقت کنید که جا انداختن و درآوردن تیغ باید به وسیله سوزن‌‌گیر انجام پذیرد. انتهای تیغ جراحی و دسته اسکالپل یک شیار یا لبه مایل وجود دارد که موقع جا گذاری باید دقت شود دسته و تیغ با هم موازی و منطبق شوند.

 قسمت کند تیغ بوسیله پنس گرفته می‌شود و سپس داخل شیار دسته بیستوری قرار می‌گیرد. برای در آوردن تیغ بیستوری از دسته، انتهای آن را با سوزن‌گیر گرفته و آن را به جلو رانده تا تیغ جراحی خارج گردد. دقت کنید که هنگام خارج کردن تیغ بیستوری از دسته، دهانه تیغ را رو به پایین بگیرید تا به کسی آسیب وارد نشود.

 برندهای مختلف تیغ جراحی

شرکت‌های مختلفی در جهان تیغ‌های جراحی یا بیستوری تولید می‌کنند که از معروف‌ترین و معتبرترین آن‌ها می‌توان به سوان مورتون، مارتین، های – کات (Hi-Cut) و موریس اشاره کرد. برند موریس یکی از برترین و مطرح ترین برندهای تیغ بیستوری بوده که انواع تیغ‌های بیستوری را در سایزهای مختلف و تحت لیسانس آلمان تولید می‌کند.

نکاتی برای خرید و استفاده از تیغ جراحی

یکی از نکات مهم هنگام خرید تیغ بیستوری، توجه به سایز تیغ و نوع کاربرد آن است، دقت کنید که شماره‌های مختلف تیغ جراحی برای کاربردهای مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین هر تیغ بیستوی روی دسته مناسب با خود قرار می‌گیرد پس برای انتخاب تیغ بیستوری باید دسته مناسب آن را هم تهیه کنید.

همواره هنگام خرید کالاهای مصرفی پزشکی به نشان استاندارد آن دقت کنید، استفاده از ابزارهای استریل و استاندارد خطرات پیش بینی نشده عمل‌های جراحی را تا اندازه زیادی کاهش می‌دهند.

توجه کنید که بعضی از شماره‌های تیغ بیستوری ممکن است به صورت غیراستریل تولید و عرضه شود، بنابراین قبل از استفاده‌ آن‌ها در موارد پزشکی حتما باید استریل شود.

تیغ‌های جراحی بسیار تیز و برنده ساخته می‌شوند، بنابراین هنگام استفاده از آن و همچنین جدا کردن تیغ از دسته باید نهایت دقت به کار گرفته شود، تا به پزشک، بیمار یا همکاران دیگر آسیبی وارد نشود.