حذف
هرجا صحبت استفاده از دستگاه سونوگرافی باشد، حتما ژل سونوگرافی هم وجود دارد. شما یا نزدیکتان و به خصوص خانوم‌ها در طول زندگی خود ممکن است بارها و بارها نیاز به انجام سونوگرافی داشته باشید. بهتر است بدانید که سونوگرافی فقط مخصوص خانوم‌های باردار نیست. اگر شما هم تا به حال سری به مطبهای پزشکی مخصوص سونوگرافی، مراکز رادیولوژی یا پزشکان داخلی و زنان مراجعه کرده باشید و برایتان سونوگرافی تجویز کرده‌اند، با «ژل سردی» که پیش از انجام کار روی موضع مورد نظر استفاده میشود، آشنا هستید، این ژل سرد که احساس چسبندگی و خنکی بسیار زیادی دارد، در واقع همان ژل سونوگرافی است.
سونوگرافی یکی از رایج‌ترین دستگاه‌های تصویر برداری پزشکی است که بر اساس امواج فراصوت کار می‌کند. استفاده از تکنولوژی امواج صوتی بی‌خطر در بررسی اندام‌های داخلی توسط دستگاه سونوگرافی باعث شده که این دستگاه هیچ گونه آسیب جانبی نداشته و کاملا بی‌ضرر باشد. بنابراین بهتر است تمام شایعات در مورد تاثیر امواج فراصوت دستگاه سونوگرافی بر بدن فرد، جنین و اندام‌های داخلی را فراموش کنید. همانطور که اشاره کردیم، دستگاه سونوگرافی با استفاده از امواج فراصوت امکان بررسی اندام‌های داخلی و مشاهده مشکل، تومور، کیست یا شرایط جنین را فراهم می‌کند. این امواج فراصوت، طول موجی بالاتر از فرکانس صدای انسان داشته و در محدوده شنوایی شما قرار نمی‌گیرد، بنابراین در هنگام انجام سونوگرافی به غیر از حس سردی و لزجی ژل سونوگرافی و فشار دستگاه پروب روی بدن متوجه چیز دیگری نخواهید شد.
توجه: از سونوگرافی، حتی سونوگرافی واژینال نترسید. این کار درد چندانی با خود به همراه ندارد و بهتر است اگر احساس می‌کنید در اندام‌های داخلی به‌خصوص کلیه‌ها، تخمدان، شرایط جنین و موارد مشابه نیاز به بررسی داخلی دارید، بهتر است به پزشک مراجعه کرده و سونوگرافی انجام دهید. سونوگرافی در موارد بسیار معدود تنها ممکن است باعث احساس خارش، فشار یا مور مور شدن روی بدن شما شود.
بهتر است بدانید، سونوگرافی باید توسط فرد متخصص مانند «رادیولوژیست» یا پزشک زنان انجام شود. پیش از انجام سونوگرافی پزشک روی موضع مورد نظر لایه ضخیم، شفاف و ژل مانندی اعمال کرده و پس از آن به کمک پروب اندام‌های داخلی را بررسی می‌کند.
ژل سونوگرافی لازمه اصلی انجام این کار است. در واقع بدون ژل سونوگرافی پزشک نمی‌تواند بررسی دقیقی از اندام‌های داخلی انجام داد و نتیجه تشخیص چندان قابل اطمینان نیست. جالب است بدانید حتی نوع ژلی که رادیولوژیست برای سونوگرافی استفاده می‌کند در کیفیت تصویربرداری و تشخیص صحیح مشکل نیز موثر است.
به بیان بسیار ساده، ژل سونوگرافی ماده رسانایی است که ارتباط میان پوست بیمار و پروب برای تصویربرداری بهتر را فراهم می‌کند. در واقع هدف اصلی استفاده از این ژل‌ها انتقال امواج فراصوت از پروب دستگاه سونوگرافی به بافت‌های داخلی بدن است.
هرچند که ممکن است ژل سونوگرافی روی بدن شما احساس ناخوشایندی ایجاد کرده و حرکت تقریبا محکم پروب نیز شما را کمی اذیت کند، اما استفاده از این ژل برای تشخیص بیماری‌های داخلی مانند تومورها یا شرایط جنین بسیار اهمیت دارد.
اگر هنوز برایتان سوال است که چرا باید از ژل سونوگرافی استفاده کرد، باید گفت، همانطور که اشاره کردیم دستگاه سونوگرافی برای تصویربرداری دقیق اندام‌های داخلی از امواج فراصوت استفاده می‌کند، این امواج به راحتی نمی‌توانند در هوا و فضای آزاد گردش داشته باشند. به بیان دیگر اگر حتی اندکی هوا بین دستگاه پروب و پوست وجود داشته باشد، نتیجه سونوگرافی دقیق نخواهد بود. این موضوع به خصوص زمانی که افراد دارای پوستی خشک هستند نیز مشکل بیشتری ایجاد می‌کند.
کار اصلی ژل سونوگرافی حل این مشکل است. همانطور که اشاره کردیم ژل سونوگرافی یک رسانای قوی است که میتواند به راحتی بین بدن و دستگاه سونوگرافی ارتباط ایجاد کند. با استفاده از این ژل امواج فراصوت دستگاه سونوگرافی با سرعت و قدرت بیشتری به لایه‌های زیرین پوست نفوذ کرده و کار رادیولوژیست برای بررسی دقیق اندام‌های داخلی را بسیار آسان می‌کند.
همچنین مورد دیگری که باعث شده استفاده از این ژل، آنقدر در سونوگرافی اهمیت داشته باشد، از بین بردن حباب‌های هوای موجود بین پروب دستگاه و پوست بدن است. وجود حتی مقدار اندکی هوا بین پروب و پوست میتواند در نتیجه سونوگرافی و تشخیص نهایی تاثیرگذار باشد.
ترفند: اگر باردار هستید، برای اطمینان از عملکرد درست دستگاه و کیفیت ژل سونوگرافی، از رادیولوژیست یا پزشک زنان خود بخواهید «ضربان قلب جنین» را برایتان پخش کند. هرچه کیفیت صدای ضربان بیشتر باشد، نشان دهنده عملکرد درست دستگاه و انتقال صحیح امواج فراصوت با استفاده از یک ژل مناسب است.
همانطور که اشاره کردیم، ژل سونوگرافی ماده‌ای ژل مانند و رسانا است که پیوند میان دستگاه سونوگرافی و پوست را ایجاد می‌کند و اجازه می‌دهد امواج فراصوت به لایه‌های زیرین و اندام‌های داخلی نفوذ کرده و پزشک به راحتی وضعیت بیمار را از صفحه نمایش بررسی کرده و تشخیص صحیح را انجام دهد.
ترفند: برای شنیدن صدای جنین در کنار ژل سونوگرافی باید از «داپلر جنینی» نیز استفاده شود.
این دسته از ژل‌های سونوگرافی شفاف و قابل حل شدن در آب بوده و بدون ایجاد هیچگونه اثر ناخوشایند چربی یا لغزندگی به‌خصوص در موضعی که دارای مخاط است مورد استفاده قرار می‌گیرد. از این دسته ژل‌های سونوگرافی به خصوص برای معاینات واژینال زنان، جراحی‌های داخلی، الکتروتراپی، آندوسکوپی، سونداژ، اکوگرافی و غیره استفاده میشود.
بهتر است، خانوم‌ها به خصوص از معاینات و سونوگرافی واژینال نترسند، این ژل هیچگونه آسیبی به بافت بدن نرسانده و به راحتی با حوله یا دستمال مرطوب پاک میشود.
از این ژل برای حرکت راحت‌تر پروب در اندام‌های داخلی و حفظ رطوبت مخاط به خصوص در سونوگرافی واژینال استفاده میشود. بهتر است بدانید ژل لوبریکانت استریل فاقد نمک، الکل، پارابن یا اسانس بوده و هیچگونه آسیبی به اندام‌های داخلی وارد نکرده و حساسیت یا آلرژی جانبی ندارد.
مانند مورد قبل نیز، ژل اولتراسونیک سونوگرافی کاملا شفاف و قابل حل در آب بوده و هیچ گونه اثر چربی یا ناخوشایندی روی بدن ایجاد نمی‌کند. از این ژل‌ها برای انجام «الکتروکاردیوگرافی»، «اکوگرافی» و موارد مشابه استفاده میشود.
ژل لوبریکانت جهت نرم و لغزنده کردن موضع مورد نظر و آماده کردن آن برای سونوگرافی استفاده میشود. این ژل نیز مانند مورد اول در مواردی کاربرد دارد که پزشک باید موضعی را بررسی کند که دارای مخاط و ترشح است. ژل لوبریکانت به طور گسترده در مطبهای زنان و زایمان، جراحی‌ها، معاینات مخاطی، الکتروتراپی، سیستوسکوپی و معاینه واژینال و آندوسکوپی کاربرد دارد. استفاده از این ژل به خصوص برای معاینات واژینال مناسب بوده و مانع از خشک شدن مخاط، حرکت نرم‌تر و بدون درد و لغزنده‌تر پروب در اندام‌های داخلی میشود.
حتی با این وجود که الکل و آب دو ماده رسانای خوبی هستند به تنهایی برای انجام سونوگرافی کافی نمی‌باشند. این دو ماده با توجه به «ویسکوزیته» پایین و ایجاد نوسان و اختلال در امواج فراصوت برای سونوگرافی مناسب نیستند. از طرف دیگر ژل‌ها نیز به دو دسته «هیدروژل» (قابل حل شدن در آب) و «لیپوژل» ( قابل حل در چربی) تقسیم می‌شوند. حتی استفاده از لیپوژل‌ها نیز برای سونوگرافی خوب نیست زیرا اغلب حاوی روغن‌های گیاهی و معدنی هستند که باعث جمع شدن چربی روی پوست شده و پاک کردن آن‌ها از سطح بدن بسیار سخت است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که ژل‌های سونوگرافی اکثرا از نوع «هیدروژل» یا قابل حل شدن در آب بوده و به همین دلیل خیلی راحت از روی پوست پاک می‌شوند.
برای ساخت ژل سونوگرافی معمولا از چند ماده شامل آب و «پروپیلن گلیکول» استفاده میشود تا اصطکاک میان پروب و سطح پوست در حین سونوگرافی به حداقل برسد. چسبناک بودن ژل سونوگرافی و استفاده از ترکیبات پروپیلن گلیکول حرکت پروب را بسیار راحت‌تر کرده و مانع از ایجاد احساس ناخوشایند خشکی یا کشیده شدن و قرمزی استفاده از پروب روی بدن می‌شوند.
ژل‌ها معمولا از ترکیب آب و پروپیلن گلیکول ساخته می‌شوند و به منظور کاهش کلی اصطکاک در فرآیند سونوگرافی به کار میرود. وجود یک ژل چسبناک موجب می شود تا در اثر حرکت پروب پوست بدن کشیده نشود و آسیب نبیند. کارکرد دستگاه های سونوگرافی بر پایه امواج اولتراسوند میباشد.امواج اولتراسوند در گروه امواج بی خطر طبقه بندی می شوند ازین رو مورد استفاده در مسائل پزشکی قرار گرفته اند.این امواج توسط وسیله ای به نام پروب سونوگرافی به سطح مورد نظر ساطع می شود.
معمولا ژل‌های سونوگرافی حاوی «پلی آکریل آمید» (Polyacrylamide) بوده یا از فرآورده‌های جانبی ژل که با استفاده از تکنولوژی «الکتروفورز» (فرآیندی که طی آن حرکت نسبی ذرات پراکنده در محلول تخت شرایط میدان الکتریکی شناخته میشود) تشکیل شده‌اند. از آنجایی که در تولید ژل‌های سونوگرافی شرایط سلامتی بیمار و سونوگرافر در نظر گرفته میشود، لذا برای ساخت این ژل‌ها بیشتر از فرآیندهای بیوشیمی و سازگار با بدن استفاده می‌کنند تا امنیت هر دو طرف تامین شده و هیچ گونه خطری برای سلامتی آن‌ها نداشته باشد.
بافت، ضخامت و رنگ برخی از ژل‌های سونوگرافی مربوط به مواد شیمیایی به کار رفته در آن است.
برای تولید ژل سونوگرافی معمولا از مواد شیمیایی بی‌خطر و غیر سمی مانند «پروپیلن گلیکول»، «گلیسیرین»، «فنوکسی اتانول» یا رنگدانه‌های غیر مضر استفاده میشود. جالب است بدانید پروپیلن گلیکول یکی از مواد اصلی در تهیه مواد آرایشی و بهداشتی است که هیچ گونه خطر یا عوارض جانبی به دنبال ندارد. علاوه‌بر همه موارد گفته شده برای نگهداری و اتصال مولکول‌های آب و سایر مواد در ترکیبات این ژل و حفظ خاصیت آن از «امولسیفایر» نیز استفاده میشود.
گلیسیرین: از این ماده معمولا برای تولید صابون یا شوینده‌ها استفاده میشود. «گلیسیرین» ترکیبی بی‌رنگ و شیرین بوده که در ساخت ژل سونوگرافی نیز کاربرد دارد.
فنوکسی اتانول (Phenoxyethanol): فنوکسی اتانول که با نام «گلیکول اتر» (glycolether) نیز شناخته میشود، نوعی حلال محلول در آب بوده که در ساخت محصولات آرایشی و بهداشتی از آن استفاده میشود. رنگ ژل‌های سونوگرافی را معمولا مربوط به استفاده از این ماده می‌دانند.
شایع‌ترین شکایت افراد در مورد استفاده از ژل‌های سونوگرافی، چسبندگی یا لغزنده بودن آن نیست، بلکه احساس سردی ناخوشایندی است که روی پوست ایجاد می‌کند. اغلب رادیولوژیست‌ها برای حل این مشکل از گرم کننده‌های ژل یا وارمرها استفاده می‌کنند که در ادامه این مطلب به معرفی آن خواهیم پرداخت.
همانطور که اشاره کردیم، ژل‌های سونوگرافی بر پایه آب بوده (هیدروژل) و به مرور قرار گرفتن این ژل در محیط دمای آن به حدود 26 درجه سانتی گراد می‌رسد.
ژل سونوگرافی به محض قرار گرفتن روی بدن فرد به سرعت با محیط هم دما شده و از آنجایی که دمای بدن افراد به طور معمول 37 درجه سانتی گراد است، این اختلاف دما تقریبا 10 درجه‌ای باعث میشود با اعمال ژل روی بدن (به‌خصوص شکم که دمایی بالاتر دارد) احساس ناخوشایند سرمای ناگهانی داشته باشید.
توجه: بعد از انجام سونوگرافی به راحتی می‌توانید باقی مانده ژل را با دستمال کاغذی از بدن پاک کنید. همچنین اگر باردار هستید، ممکن است پس از انجام سونوگرافی دچار احساس خارش روی ناحیه شکم و پهلو شوید، در صورتی که خارش برای چند روز ادامه داشته و با قرمزی یا حساسیت همراه بود حتما به پزشک متخصص خود یا رادیولوژیست مراجعه کنید.
شاید تصور کنید مهم‌ترین کاربرد ژل سونوگرافی برای خانوم‌های باردار یا مشکلات زنانه در سونوگرافی‌های مختلف باشد؛ اما از این ژل در موارد زیر نیز استفاده میشود:
اورولوژی: از ژل و دستگاه سونوگرافی برای بررسی اندام‌های داخلی مانند سلامت کلیه‌ها در اورولوژی استفاده میشود. با این کار می‌توان مواردی مانند سنگ کلیه یا تومورها را تشخیص داد.
الکتروکاردیوگرام: ژل سونوگرافی در معاینات قلبی و عروقی نیز کاربرد دارد. به این نوع از ژل‌ها ، «ژل نوار قلب» یا ” ECG gel” گفته میشود.
دامپزشکی: حیوانات هم مانند انسان‌ها نیاز به مراقبت‌های ویژه دارند. معمولا دامپزشکان از دستگاه سونوگرافی برای بررسی اندام‌های داخلی حیوانات استفاده می‌کنند. لازم به ذکر است دامپزشک پیش از انجام سونوگرافی موهای موضع مورد نظر حیوان را می‌تراشد تا عمل سونوگرافی بهتر انجام شود.
تشخیص بیماری‌های پوستی: اخیرا از تکنولوژی‌های پیشرفته فراصوت و دستگاه‌های مخصوص برای تشخیص و درمان بیماری‌های حوزه پوست نیز استفاده میشود. ژل سونوگرافی در این مورد کمک می‌کند با ارتباط بهتر و دقیق‌تر میان پروب و پوست بسیاری از تومورهای زیرجلدی، سرطان پوست ملانوما و بیماری‌های پوستی مانند «پسوریازیس» در مراحل اولیه تشخیص داده شده و روند درمان به سرعت آغاز شود.
فیزیوتراپی: الکتروتراپی یکی از روش‌های رایج در فیزیزتراپی است و همانطور که اشاره کردیم یکی از لوازم مورد نیاز الکتروتراپی ژل سونوگرافی یا ژل اولتراسوند است. در روش گفته شده با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا میتواند در مایعات سلولی و اندام‌های حرکتی لرزش و شک ایجاد کرد تا بیمار درمان شود.
لیزر و زیبایی: یکی دیگر از کاربردهای ژل سونوگرافی، استفاده در زمینه زیبایی و پوست است. در این زمینه به ژل سونوگرافی، «ژل لیزر» گفته میشود و استفاده از آن مانع از بروز مواردی مانند جوش، سوختگی یا کک و مک میشود. علاوه بر این از ژل سونوگرافی در هنگام لیزر موهای زائد برای کاهش عوارض درد و سوختگی نیز استفاده میشود.
ممکن است بسیاری از پزشکان یا رادیولوژیست‌ها برای از بین بردن احساس ناخوشایند سردی ژل سونوگرافی روی پوست از «وارمر» (Warmer) یا «گرم کننده ژل» استفاده کنند. این وارمرها دمای ژل را به دمای معمولی بدن رسانده و باعث می‌شوند بیمار در هنگام سونوگرافی احساس ناخوشایندی نداشته باشد.
توجه: استفاده مداوم از وارمرها برای گرم شدن ژل سونوگرافی باعث کاهش کیفیت و طول عمر آن میشود. علاوه بر این گاهی استفاده از وارمرها به خصوص در موارد سونوگرافی داخلی واژینال یا آندوسکوپی میتواند احتمال بروز عفونت را افزایش دهد. به همین دلیل توصیه می‌کنیم زیاد از وارمرها استفاده نکنید.
همواره به تاریخ انقضای محصول دقت داشته باشید. علاوه بر این بهتر است ژل سونوگرافی را در جایی خشک و خنک و دور از نور خورشید قرار دهید. معمولا طول عمر استفاده از ژل‌های سونوگرافی 5 سال پس از باز کردن است. اما بهتر است شما هر 6 ماه یکبار نسبت به تعویض ژل مورد استفاده در مطب، بیمارستان یا مراکز درمانی اقدام نمایید.
همواره برای تهیه محصول مورد نظر خود، به خصوص کالاهای پزشکی از داروخانه‌ها یا فروشگاه‌های آنلاین و معتبر مانند «مداوا تجهیز» محصول مورد نظر خود را تهیه کرده تا از ضمانت، اصالت و کیفیت کالای خریداری شده مطمئن باشید.
